Op zoek naar goede akoestische maatregelen om storende geluiden tegen te gaan, stuitte ik op stilte. Op de ongekende ruimte die stilte biedt. In werksituaties had ik zelf al ondervonden, dat omgevingsgeluiden mijn gedachten en concentratie behoorlijk verstoren. Of ik overstemde het geluid door zelf nog meer te produceren, of ik liep er geïrriteerd van weg. Omgevingsgeluiden dringen zich ongevraagd aan je op. En omdat de geluidsfilters bij iedereen anders afgesteld staan, kan de stress flink oplopen.

1. Stilte verlaagt stress en spanning

In 2006 onderzocht amateur muzikant Luciano Bernardi het lichamelijke effect van muziek. Hij ontdekte dat de invloed van muziek direct af te lezen viel aan de bloedsomloop door veranderingen in de bloeddruk, kooldioxide en de circulatie in de hersenen. De verschillende soorten muziek lieten bij de proefpersonen lichamelijke veranderingen zien die aansloten bij de toestand van opwinding (condition of arousal).

Tot zoverre niets bijzonders omdat actief luisteren gepaard gaat met alertheid en aandacht. De grote verrassing zat ‘m echter in de twee minuten stilte tussen de muziekfragmenten door. Die bleken ongelooflijk ontspannend te werken. Dat effect was veel sterker dan door ontspannende muziek of lange stiltes voordat het experiment startte.

2. Stilte kan hersencellen regenereren

Die blanco pauzes die in eerste instantie als onbetekenend werden beschouwd, bleken uiteindelijk het meest interessante studieonderwerp. Wat ze dus ontdekten was dat het effect van stilte juist door contrasten wordt verhoogd.

Dat werd een paar jaar later bevestigd door Michael Wehr, die prikkelverwerking in de hersenen onderzocht. Het een geluid begint, zet het een fijnmazig netwerk van neuronen in werking. Als het geluid op een relatief constant niveau blijft, stoppen de neuronen met reageren. Pas als het geluid stopt en het weer stil is, worden ze weer actief.

Een andere gelijktijdige reactie is dat door de afwezigheid van geluid, het auditieve deel van de hersenen juist kalmeert. Het effect daarvan is ontdekt in 2013 door Imke Kirste. Ook zij deed geen onderzoek naar stilte, maar kwam het op het spoor in een onderzoek naar geluidseffecten op muizen.  Zij veronderstelde dat door baby muisgeluiden nieuwe hersencellen zouden ontwikkelen. Dat gebeurde echter niet; bij geen enkel geluid was er sprake van een blijvende impact.

Behalve bij twee uur stilte per dag. Door twee uur totale afwezigheid van geluidsinput per dag, bleken zich nieuwe cellen in de hippocampus te ontwikkelen, het hersendeel dat in verband wordt gebracht met leren, geheugen en emotie.

Doorredenerend veronderstelt zij dat hier weleens nuttige en effectieve therapeutische toepassingen uit zouden kunnen rollen. Bijvoorbeeld voor mensen met depressie of dementie, aandoeningen die in verband worden gebracht met afnemende ontwikkeling van nieuwe neuronen in de hippocampus.

3. Stilte vult onze mentale bronnen bij

Uiteraard kunnen we op de uitkomsten van verder onderzoek wachten. We kunnen deze bevindingen ook direct in ons eigen leven toepassen en de weldaad van stilte gewoon gaan ervaren. Dat klinkt simpel, maar blijkt o zo moeilijk nu we ons continu omringen met om aandacht piepende elektronica.

Ons onophoudelijk om aandacht vragende moderne leven, legt een grote druk op onze prefontale cortex van de hersenen. Het deel dat betrokken is bij besluitvaardigheid, kritisch en strategisch denken en het probleemoplossend vermogen. Door het constant aandacht geven, raakt die bron uitgeput. We raken afgeleid, de focus neemt af; we worden mentaal moe.

Volgens de attention restoration theory, herstelt ons brein zich als we in een omgeving zijn met minder zintuiglijke prikkels dan normaal. In de rust en stilte die je ervaart door alleen in de natuur te lopen kunnen de hersenen hun sensorische waakzaamheid even loslaten.

Stilte verlicht je levenspad.
Door niet te spreken, zie je duidelijker
(Mahatma Gandhi 1869 – 1948)

4. In stilte kunnen we putten uit het ‘standaard modus netwerk’ van onze hersenen

De standaard instelling van de onze hersenen de default mode network is actief als we dat zelf niet expliciet zijn. Denk daarbij aan dagdromen, fantaseren over de toekomst, meditatie of gewoon door in onze gedachtes rond te dwalen.

Als ons brein losgekoppeld is van externe prikkels valt het niet stil in onze grijze massa. We kunnen dan pas toekomen aan onze innerlijke stromen van ideeën, gedachtes, gevoelens, herinneringen en ideeën. Door dit innerlijk netwerk aan te spreken kunnen we betekenis geven aan onze ervaringen, meeleven met anderen, creatiever zijn en reflecteren op ons mentale en emotionele welbevinden.

“Freedom from noise and goal-directed tasks, it appears, unites the quiet without and within, allowing our conscious workspace to do its thing, to weave ourselves into the world, to discover where we fit in.
That’s the power of silence.”

Stilte is niet de afwezigheid van geluid. Stilte is de diepste klank (Tao Meng)