Licht, alweer de langste dag van het jaar. Licht, onze belangrijkste energiebron. We worden vrolijk van de zon en krijgen er bakken energie van. Als motvlinders worden we naar de vlam gezogen en naar de talrijke buitenevenementen. De lucht is zwaar van de vele popconcerten, dikke barbecueluchten en neervallende regens. Toch willen we niets van het zomerse spektakel missen.

Natuurlijk licht

Onder invloed van de zon maakt ons lichaam vitamine D aan. Het bepaalt ons dag- en nachtritme. Het zorgt voor een perfect getimede hormoonafgifte: cortisol in de ochtend waardoor we actief en alert worden en ’s avonds krijgen we door melatonine het sein dat het bedtijd is. De keerzijde van te weinig of te slecht gedoseerd licht kennen we ook. We worden er humeurig van en slapen slecht en kort. We hebben er op z’n tijd allemaal wel eens last van. Dat we niet bepaald het zonnetje in huis zijn.

Nieuw licht op de werking van onze biologische klok

Licht is het belangrijkste medium om onze biologische klok, ons slaap-waakritme gelijke pas te laten houden met het dag-nachtritme. Die gelijke tred van de klok met een etmaal is een van de fundamenten voor onze gezondheid.

In ons brein zitten twee kleine kernen die onze biologische processen besturen. Pas sinds kort (2002, David Bergson) weten we dat ons oog nóg een zenuwcel blijkt te hebben, de fotoreceptor. Deze cel stuurt het licht door naar de biologische klok. Fotoreceptoren hebben veel licht nodig voordat ze reageren. Genoeg licht om te kunnen zien kan dus onvoldoende licht zijn voor een goed lopende biologische klok.

Met goed licht slaap je aanzienlijk beter

Hard bewijsmateriaal voor het effect van (dag)licht op onze vermogens is er nog maar mondjesmaat. Maar dat wat er is, laat wel zien dat licht een essentiële energizer is. Of dat nu op het werk of in een verzorgingshuis is.

Werknemers die een werkplek hebben bij het raam slapen gemiddeld 46 minuten meer per nacht. Ze ontvangen 170 procent meer wit licht gedurende de dag ten opzichte van werknemers die op een plek werken met weinig of geen daglicht. Ze slapen niet alleen langer, ze blijken ook actiever, socialer en opgewekter te zijn. Dat heeft een zonnige uitwerking op hun collega’s en hun werkprestaties. En uiteindelijk ook op hun gezondheid.

Langer zelfstandig

Met het klimmen der jaren gaan onze ogen achteruit en is de biologische klok aan slijtage onderhevig. Voor die klok is er daardoor steeds minder goed licht. Zeker als je weet dat iemand van 70 jaar drie keer zoveel licht nodig heeft als iemand van 20. Bij ouderen met Alzheimer verschuift het ritme niet zozeer maar verdwijnt het beetje bij beetje. Zij zijn dus extra gebaat bij helder licht.

Het onderzoek van professor Eus van Someren (beter bekend als de slaapprofessor) naar deze baten trokken in 2008 wereldwijd de aandacht. Bij ouderen met dementie raakt het dag- en nachtritme vaak van slag. Zij worden ’s nachts actief en halen overdag het slaapgebrek in. Met voldoende licht blijkt dit ritme weer redelijk te herstellen. En het doet meer. De achteruitgang van het orïentatievermogen en het geheugen vermindert met zo’n 5 procent. De verschijnselen van depressie namen met 19 procent af. En maar liefst 53 procent van de mensen kan meer zelfstandig blijven doen, zoals brood smeren. Plus, minstens zo belangrijk, met voldoende licht hebben ouderen met dementie minder medicijnen nodig.

Minder medicatie

In verzorgingshuis Vegelin State hebben ze naast een licht overgoten atrium sinds een aantal jaren daglichtlampen geïnstalleerd. Medewerkers jubelen over de positieve effecten: bewoners zijn fitter en alerter geworden en pakken weer bezigheden op. Ze hebben meer eetlust gekregen en vallen minder omdat ze beter kunnen zien. Er worden nu ook minder slaapmiddelen en antipsychotica voorgeschreven, waardoor de kans op vallen is afgenomen en de bewoners minder last ervaren van vervelende bijverschijnselen. Omdat ze nu actiever zijn, is de zorg ook veranderd. Het werk is er boeiender op geworden.

Verlichting van depressieve klachten

Licht kan ook verlichtend werken bij depressieve klachten. Mensen met een depressieve stoornis kunnen daglichttherapie krijgen. Het blijkt niet alleen geschikt voor mensen met een winterdepressie, ook ouderen met een niet-seizoengebonden depressie hebben er baat bij. En waarom ook niet voor jongeren, of chronisch zieken, of mensen met een lichamelijke beperking die weinig licht zien? Psychiaters durven het vaak niet aan omdat ze bang zijn voor de effecten van daglichttherapie op vertrouwde medicijnen als antidepressiva, antipsychotica, lithium antibiotica. Terwijl bewezen is dat dat het weinig bijwerkingen heeft en vaak net zo effectief als antidepressiva. Misschien zit de pijn wel in het feit dat voor niets de zon op gaat.

Dynamisch licht

Want dat blijft toch de beste medicijn. Er gaat niets boven een ochtendwandeling buiten. Aan ons architecten en interieurontwerpers de schone taak om het buitenlicht zoveel mogelijk binnen te halen. En ons voor binnenlicht te laten inspireren door de wisselende kleuren, kracht en intensiteit van de opkomende en neergaande zon. De dynamiek van dag.

Hoe we dat kunnen doen? Daarover meer in een volgend blog!